STRESZCZENIE
- Zgodnie z prawem UE, ochrona konsumentów nie ma charakteru nadrzędnego względem interesu publicznego, jakim jest zapewnienie stabilności systemu finansowego;
- Frankowicze z Getin Banku (Getin):
- nie mogą skutecznie powoływać się na przepisy dyrektywy 93/13 w celu podważenia decyzji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego (BFG) o pozostawieniu ich kredytów w upadłym banku;
- w sądach mogą domagać się ustalenia nieważności umowy kredytu, zawierających abuzywne postanowienia związane z mechanizmem ryzyka kursowego; jednakże
- mają znikome szanse na odzyskanie środków nadpłaconych ponad kwotę udostępnionego kapitału na podstawie umów kredytu.
OKOLICZNOŚCI FAKTYCZNE
Na skutek decyzji BFG z 30.09.2022 r. w sprawie wszczęcia przymusowej restrukturyzacji Getin Banku (Getin) zdrowe aktywa (np. kredyty złotowe) zostały przeniesione do tzw. banku pomostowego, czyli Velo Banku. Portfel toksycznych kredytów frankowych zawierających abuzywne postanowienia związane z mechanizmem ryzyka kursowego pozostał w Getin.
Następnie, Getin został postawiony w stan upadłości i obecnie zarządza nim syndyk realizujący procedurę upadłościową, która zapewne potrwa kilka lat i zakończy się ostateczną likwidacją banku.
SYTUACJA FRANKOWICZÓW Z GETIN
Decyzja BFG oraz postępowanie upadłościowe Getin oznacza, że klienci tego banku posiadający kredyty powiązane z walutą obcą CHF zostali zostawieni na lodzie. Osoby, które nadpłaciły kwotę udzielonego kredytu nie mają szansy na odzyskanie tych środków w postępowaniu upadłościowym, gdyż w wyniku przeprowadzenia tej procedury nie będzie pieniędzy, aby zrealizować ich roszczenia o zwrot środków, które odzyskaliby na podstawie prawomocnych wyroków sądowych, gdyby Getin był w dobrej kondycji finansowej.
W tej sytuacji powstaje pytanie, czy kredytobiorcy Getin posiadający kredyty powiązane z walutą obcą, mogą kwestionować decyzję BFG na gruncie dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich?
Niestety, taki argument nie ma szansy na uwzględnienie, co wynika z analizy właściwych regulacji prawa UE i orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (TSUE) oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz).
PRZEPISY PRAWA UE I ORZECZNICTWO TSUE
Ochrona konsumentów
- Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (dyrektywa 93/13);
Stabilność systemu finansowego
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/59/UE z dnia 15 maja 2014 r. ustanawiająca ramy na potrzeby prowadzenia działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w odniesieniu do instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych (dyrektywa 2014/59);
- Opinia rzecznika generalnego Jeana Richarda de la Toura z 21.3.2024 r. w sprawie C-498/22 Novo Banco SA;
- Wyrok TSUE z 5.5.2022 r. w sprawie C-410/20 Banco Santander SA;
- Wyrok TSUE z 5.5. 2022 r. w sprawie C‑83/20 BPC Sari;
- Wyrok TSUE z 29.4.2021 r. w sprawie C-504/19 Banco de Portugal;
- Wyrok TSUE z 16.7.2020 r. w sprawie C-686/18 Adusbef i in.;
- Wyrok TSUE z 8.11.2016 r. w sprawie C-41/15 Dowling i in.;
- Wyrok TSUE z 19.7.2016 r. w sprawie C-526/14 Kotnik i in.
Powyższe orzecznictwo TSUE dotyczy relacji pomiędzy przepisami UE w zakresie uporządkowanej restrukturyzacji i likwidacji banków, a przepisami UE dotyczącymi ochrony inwestorów. Niemniej jednak, zasady tam określone należy odnosić analogicznie do wierzycieli banku będących konsumentami. Opinia rzecznika generalnego odnosi się wprost do przepisów dyrektywy 93/13.
Prawo własności i ochrona sądowa
- Wyrok ETPCz z 21.7.2016 r. w sprawie Mamatas i in. przeciwko Grecji;
- Wyrok ETPCz z 10.7.2012 r., Grainger i in. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu;
- Wyrok TSUE z 13.6.2017 r. w sprawie C-258/14 Florescu i in.;
- Wyrok TSUE z 19.12.2019 r. w sprawie C-752/18 Deutsche Umwelthilfe, C‑752/18.
ANALIZA PRAWNA
Istota problemu kredytobiorców Getin
Sytuacja frankowiczów z Getin dotyczy związku pomiędzy przepisami dyrektywy 2014/59 dotyczącymi restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków, a przepisami dyrektywy 93/13 dotyczącymi nieuczciwych klauzul w umowach z konsumentami.
Środkiem służącym reorganizacji oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banku, który przewidziano zarówno w dyrektywie 2014/59 jak i w prawie polskim, może być utworzenie tak zwanego banku pomostowego (tu: Velo Bank). Przejmuje on wszystkie stabilne obszary działalności banku, który znalazł się w trudnej sytuacji (tu: Getin), aby ustabilizować jego dotychczasową działalność i chronić deponentów. Bank, w którym pozostają „złe aktywa” (tu: kredyty frankowe), zostaje następnie poddany restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.
Chodzi zatem o to, czy kredytobiorca, którego kredyt CHF został pozostawiony w Getin banku objętym procedurą restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, może kwestionować decyzję organu nadzoru na gruncie dyrektywy 93/13.
W szczególności, kredytobiorcy pozbawieni możliwości odzyskania nadpłaconych środków od Getin mogą próbować argumentować, że decyzja BFG naruszyła ich prawa gwarantowane na podstawie prawa UE, tj.:
- art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 – zapewniający brak związania konsumenta klauzulami abuzywnymi;
- art. 17 Karty Praw Podstawowych (Karta) chroniący prawo własności;
- art. 47 Karty gwarantującej prawo do skutecznej ochrony sądowej;
- ogólnej zasady pewności prawa.
Cele dyrektyw
Z jednej strony, celem dyrektywy 93/13 jest ochrona konsumentów znajdujących się w słabszej pozycji wobec przedsiębiorcy oraz zapobieganie stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych z konsumentami przez przedsiębiorców.
Z drugiej strony, celem dyrektywy 2014/59 jest zapewnienie stabilności systemu bankowego i finansowego oraz zapobieganiu ryzykom systemowym w tym obszarze.
Z powyższego wynika, że o ile obie te dyrektywy zmierzają do podniesienia standardów etycznych działalności gospodarczej i realizują cele interesu publicznego, o tyle nie mają one takie samego zakresu stosowania, ani nie zmierzają do ochrony tych samych interesów.
Stabilność systemu finansowego
Zgodnie z orzecznictwem TSUE, cele polegające na zapewnieniu stabilności systemu bankowego i finansowego oraz zapobieganiu ryzyku systemowemu są celami interesu ogólnego realizowanymi przez Unię (zob. wyrok w sprawie C‑686/18 Adusbef i in., pkt 92 i przytoczone tam orzecznictwo).
TSUE podkreślił, że decyzja o uporządkowanej restrukturyzacji i likwidacji stanowi środek nadzwyczajny, który może zostać przyjęty jedynie w kontekście poważnych zaburzeń w gospodarce państwa członkowskiego, jak również w celu uniknięcia ryzyka systemowego oraz w celu zapewnienia stabilności systemu finansowego (zob. wyroki w sprawach: C‑83/20 BPC Sari, pkt 56; C-526/14 Kotnik i in., pkt 88).
Trybunał podkreśla potrzebę wyważenia dwóch interesów ogólnych, którymi są ochrona inwestorów (czyli także konsumentów) i gwarancje systemu finansowego. Co istotne dla sytuacji frankowiczów z Getin, TSUE uważa, że pomimo że istnieje wyraźny interes publiczny w zapewnieniu solidnej i spójnej ochrony inwestorów (i konsumentów) na terenie całej Unii, interes ten nie może w każdych okolicznościach mieć charakteru nadrzędnego względem interesu publicznego, jakim jest zapewnienie stabilności systemu finansowego (zob. wyroki: C‑526/14 Kotnik, pkt 91; C‑41/15 Dowling i in., pkt 54).
W sytuacji trudności finansowych banku, inwestorzy i wierzyciele-konsumenci, którzy mogą kierować roszczenia do banku, stają się pierwszymi, którzy przyczyniają się do strat w przypadku upadłości ich banku zgodnie z art. 34 ust. 1 lit. a) i b) dyrektywy 2014/59, co może się przełożyć na stratę całej inwestycji i zagrozić interesom deponentów i powodować konieczność zaangażowania środków publicznych w większym zakresie przez organy nadzoru.
Dyrektywa 2014/59 przewiduje zatem korzystanie w wyjątkowych okolicznościach gospodarczych z postępowania mogącego mieć negatywne skutki w szczególności dla praw akcjonariuszy i wierzycieli instytucji kredytowej lub firmy inwestycyjnej, po to, by zachować stabilność finansową państw członkowskich poprzez ustanowienie systemu upadłości stanowiącego odstępstwo od powszechnego prawa postępowania upadłościowego, którego stosowanie jest dopuszczalne jedynie w wyjątkowych okolicznościach i musi być uzasadnione nadrzędnym interesem ogólnym. To, że system ten ma charakter odstępstwa, oznacza, że można odstąpić od stosowania innych przepisów prawa Unii, jeżeli przepisy te mogą pozbawić skuteczności lub utrudniać przeprowadzenie postępowania w sprawie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.
Prawo własności
Zgodnie z art. 52 Karty, ograniczanie praw uznanych w karcie (takich jak prawo własności, równość wobec prawa, ochrona konsumentów lub prawo do skutecznego środka odwoławczego) powinno być przewidziane w prawie i być zgodne z zasadą proporcjonalności.
Jeśli chodzi o zgodność z zasadą proporcjonalności wymaganą przez art. 52 Karty, TSUE uznaje cele interesu ogólnego, jako pozwalające naruszać prawo własności inwestorów w sprawach dotyczących restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banku. Podobnie ETPCz przyjął szeroki margines uznania dla państw w sprawach restrukturyzacji banków w tym samym kontekście globalnego kryzysu finansowego (zob. wyrok ETPC Mamatas i in., § 88 i przytoczone tam orzecznictwo), który w celu ochrony sektora finansowego w Zjednoczonym Królestwie mógł nawet obejmować nacjonalizację banku bez odszkodowania dla akcjonariuszy (zob. wyrok ETPCz Grainger i in. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, §§ 39, 42).
Zgodnie z orzecznictwem TSUE, ani prawo własności chronione w art. 17 Karty , ani prawo do ochrony sądowej zagwarantowane w art. 47 Karty, nie są prawami bezwzględnymi (zob. w odniesieniu do prawa własności wyrok C-258/14 Florescu i in., pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo; a także, w odniesieniu do prawa do skutecznej ochrony sądowej, wyrok C-752/18 Deutsche Umwelthilfe, pkt 44 i przytoczone tam orzecznictwo).
Ochrona konsumentów a stabilność systemu
W opinii w sprawie C-498/22, rzecznik generalny Jean Richard de la Tour czyni rozważania w zakresie ważenia celów reżimu ochrony konsumentów wynikającymi dyrektywy 93/13 z celami stabilności systemu finansowego na gruncie dyrektywy 2014/59.
Rzecznik potwierdza, że wierzytelności konsumentów wynikające ze stosowania przez bank klauzul abuzywnych stanowią prawa wynikające z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, które mogą podlegać ochronie gwarantowanej przez art. 17 Karty. Wskazuje, że zgodnie z orzecznictwem TSUE, w stosunku do roszczeń konsumentów tego typu skutek restytucyjny musi być pełny i nie może być ograniczony w czasie.
Jednakże, rzecznik zaznacza, że zgodnie z orzecznictwem TSUE, ochrona konsumenta nie jest bezwarunkowa.
Przywołuje w tym zakresie orzecznictwo TSUE wskazane powyżej, zgodnie z którym:
- cele polegające na zapewnieniu stabilności systemu bankowego i finansowego oraz zapobieganiu ryzyku systemowemu są celami interesu ogólnego realizowanymi przez Unię; oraz
- pomimo, że istnieje wyraźny interes publiczny w zapewnieniu solidnej i spójnej ochrony inwestorów i wierzycieli na terenie całej Unii, interes ten nie może w każdych okolicznościach mieć charakteru nadrzędnego względem interesu publicznego, jakim jest zapewnienie stabilności systemu finansowego.
W tym kontekście rzecznik zauważa, że środek służący reorganizacji jest stosowany, aby zapewnić stabilność systemu finansowego, a zatem, w efekcie dąży do systemowej ochrony ogółu konsumentów, klientów banku i systemu bankowego w ogólności.
W konkluzji, rzecznik jest zdania, że w procedurze restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banku ochrona konsumentów nie może mieć charakteru nadrzędnego względem interesu publicznego, jakim jest zapewnienie stabilności systemu finansowego.
WNIOSKI
W świetle powyższego orzecznictwa, w odniesieniu do sytuacji prawnej kredytobiorców z Getin, należy stwierdzić, że:
- Zgodnie z prawem UE, ochrona konsumentów nie ma charakteru nadrzędnego względem interesu publicznego, jakim jest zapewnienie stabilności systemu finansowego;
- Frankowicze z Getin Banku (Getin):
- nie mogą skutecznie powoływać się na przepisy dyrektywy 93/13 w celu podważenia decyzji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego (BFG) o pozostawieniu ich kredytów w upadłym banku;
- w sądach mogą domagać się ustalenia nieważności umów kredytu, zawierających abuzywne postanowienia związane z mechanizmem ryzyka kursowego; jednakże
- mają znikome szanse na odzyskanie środków nadpłaconych ponad kwotę udostępnionego kapitału na podstawie umów kredytu.
Zapraszamy do kontaktu
Kancelaria KS Legal wytycza nowe trendy w stosowaniu prawa UE dla argumentacji prawnej w sporach naszych klientów z umowami kredytu WIBOR. Banki powinny szykować się na tsunami, przy którym problem kredytów CHF będzie zwykłą igraszką. Zapraszamy do kontaktu!
Kacper Sampławski
radca prawny
NOTA PRAWNA: Autor upoważnia odbiorców niniejszej publikacji do jej użytkowania, pobierania, wyświetlania, kopiowania i rozpowszechniania w całości lub w części, ze wskazaniem autora i źródła pochodzenia cytowanych materiałów. Bezwzględnie zabronione jest wykorzystywanie niniejszej publikacji w celach komercyjnych.