W postępowaniach nakazowych państwo nie zapewniło kredytobiorcom ochrony sądowej przed nieuczciwością banków. Procedura odwoławcza w obrocie konsumenckim jest niezgodna z prawem UE. Osobom zlicytowanym na podstawie prawomocnego nakazu zapłaty należą się odszkodowania od Skarbu Państwa.
Wymogi prawa UE
Procedura odwoławcza w obrocie konsumenckim musi spełniać kryteria wynikające z prawa UE zgodnie jego interpretacją przedstawioną przez Trybunał Sprawiedliwości UE (TSUE). Z orzecznictwa TSUE, w szczególności w świetle argumentacji przedstawionej w sprawach C-448/17 EOS KSI Slovensko s. r. o. oraz C-49/14 Finanmadrid wynika, że:
- ogólna zasada dochodzenia roszczeń wynikających z prawa UE stanowi, że krajowe przepisy proceduralne nie mogą czynić dochodzenia tych roszczeń niemożliwym albo nadmiernie utrudnionym (zasada skuteczności);
- krajowe prawo procesowe w przedmiocie nakazu zapłaty musi umożliwiać na etapie albo i) wydania nakazu zapłaty albo ii) postępowania egzekucyjnego kontrolę przez sąd z urzędu potencjalnie nieuczciwych warunków danej umowy;
- referendarze sądowi jako urzędnicy sądowi mogą wydawać nakazy zapłaty, pod warunkiem, że następnie sąd ma prawny obowiązek i możliwość skontrolowania z urzędu potencjalnej nieuczciwości postanowień umowy albo (i) na etapie środka zaskarżenia, albo (ii) na etapie egzekucji;
- wymóg zapewnienia sądowej kontroli na etapie sprzeciwu jest spełniony, jeżeli procedura z tym związana nie jest zbyt restrykcyjna dla konsumenta (zasada skuteczności). Taka sytuacja ma miejsce, gdy istnieje ryzyko, że wymogi proceduralne mogą zniechęcać konsumenta do wniesienia środka zaskarżenia;
- w szczególności, procedura krajowa dotycząca wniesienia środka zaskarżenia jest zbyt restrykcyjna jeżeli:
- termin na wniesienie jest zbyt krótki (15 dni to zbyt krótko);
- opłata od jego wniesienia jest odstraszająca;
- konsument ma obowiązek podniesienia wszystkich zarzutów merytorycznych pod rygorem ich późniejszego pominięcia w sytuacji, gdy przepisy krajowe nie gwarantują należytego poinformowania konsumenta o przysługujących mu prawach wynikających z prawa UE.
Procedura w Polsce
Jak wynika z orzeczeń TSUE w sprawach C-176/17 Profi Credit oraz C-632/17 PKO BP, polska procedura w zakresie środków zaskarżenia od nakazów zapłaty w obrocie konsumenckim (zarówno w postępowaniu nakazowym jak i upominawczym) nie spełnia kryteriów wynikających z prawa UE w zakresie, w jakim:
- nie umożliwia na etapie wydawania nakazu zapłaty kontroli sądowej potencjalnie nieuczciwych warunków umowy (niezależnie czy nakaz wydaje referendarz, czy sąd) i jednocześnie
- wprowadza zbyt restrykcyjne warunki dla wniesienia środka zaskarżenia ze względu na;
- zbyt krótki termin (14 dni);
- zbyt wysokie opłaty (3/4 opłaty w postępowaniu nakazowym);
- obowiązek podniesienia wszystkich zarzutów merytorycznych pod rygorem pominięcia wobec braku informacji o prawach konsumenta gwarantowanych przez prawo UE.
Wnioski
W odniesieniu do obrotu konsumenckiego obecne krajowe uregulowania w zakresie środków zaskarżenia w procedurach nakazowych są niezgodne z zasadą skuteczności dochodzenia roszczeń wspólnotowych. Podąża za tym sprzeczna z prawem UE praktyka orzecznicza w postępowaniu nakazowym i upominawczym. Z tego faktu płyną dwie istotne konsekwencje.
Po pierwsze, niezbędna jest pilna zmiana przepisów, aby zapewnić bezpieczeństwo prawne. Do tego czasu, we wszystkich postępowaniach nakazowych na referendarzach sądowych lub sędziach spoczywa prawny obowiązek ustalenia, czy roszczenie wierzyciela wynika z umowy konsumenckiej. W przypadku stwierdzenia, że umowa ma charakter konsumencki powstaje obowiązek skierowania sprawy na rozprawę, celem umożliwienia dokonania sądowej kontroli umowy pod kątem potencjalnej nieuczciwości.
Po drugie, konsumenci, których majątek został zlicytowany w postępowaniu egzekucyjnym na podstawie prawomocnego nakazu zapłaty, a których dług wynikał z nieuczciwej umowy, która nie została skontrolowana przez sąd, mogą rozważyć kierowanie do Skarbu Państwa roszczeń odszkodowawczych za wyrządzoną szkodę wynikającą z naruszenia przez państwo prawa UE.
Kacper Sampławski
radca prawny
NOTA PRAWNA: Autor upoważnia odbiorców niniejszej publikacji do jej użytkowania, pobierania, wyświetlania, kopiowania i rozpowszechniania w całości lub w części, ze wskazaniem autora i źródła pochodzenia cytowanych materiałów. Bezwzględnie zabronione jest wykorzystywanie niniejszej publikacji w celach komercyjnych.